Design Ethics

Tijdens het vak Design Ethics stond ethiek in ontwerpen centraal. Ik stelde eerst mijn waarden op als ontwerper, waarna ik een casus ethisch aan de tand voelde en tot oplossingen kwam die ontstaat zijn uit waarden van verschillende belanghebbenden en ethische onderbouwing.

Gedurende dit onderzoek heb ik met ethische ontwerpvragen uitgedaagd en onderbouwd middels verschillende ethische stromingen:

Beginselethiek: "Handelen op basis van kernwaarden en beginselen zoals recht."

Gevolgenethiek: "Handelen op basis van welke keuze leidt tot de meest wenselijke gevolgen voor wie hierdoor beïnvloed wordt."

Deudgethiek: "Handelen op een manier die zorgt dat anderen zich ook kunnen ontwikkelen tot mensen die handelen op een deugdelijke manier."

Mijn ontwerpvisie

Om mezelf te leren kennen en hierbij vast te kunnen stellen vanuit welke waarden en achterliggende gedachten ik ontwerp, heb ik mijn belangrijkste waarden op een rij gezet:

1. Vrijheid: De ruimte voor iedereen om te bepalen wat ze doen.
2. Eerlijkheid: Ik neem mezelf voor eerlijk te zijn. Je bent jezelf met al je voors en tegens.
3. Respect: Dit biedt de mogelijkheid om tijd en het geluk van anderen te vergeten. Vanuit dat oogpunt wil ik mensen behandelen met respect.
4. Gelijkheid: Dit geldt voor iedereen.
5. Veiligheid: Iedereen recht heeft op een veilige omgeving.

Vanuit deze waarden, handel ik op basis van de genoemde ethische stromingen. Dat doe ik de volgende manieren:

Beginselethiek: "Wees eerlijk, vertel geen leugens. De waarheid is beter dan gewin. Eerlijkheid leidt tot betrouwbaarheid."

Gevolgenethiek: "Een ontwerp moet leiden tot een prettige uitkomst voor elke gebruiker. Als dit niet mogelijk is, moet het ontwerp de ruimte bieden pijn te verzachten door een veilige omgeving met respect voor iedereen te kunnen zijn."

Deudgethiek: "Verstandigheid (praten in feiten), rechtvaardigheid (gebaseerd op eerlijkheid en gelijkheid), moed en matigheid om de waarheid te spreken en te tonen."

Casus: Interactieve robothuisdier voor dementerenden

Deze waarden en ontwerpethiek ga ik toepassen op de volgende casus:

Mensen met dementie gaan vaak 's nachts dwalen. Hiervoor is een duidelijk dag-nacht-ritme belangrijk. De machteloosheid en constant het gevoel van in vreemde omgevingen zijn geeft hen vaak een vervelend gevoel, waardoor ze boos en agressief kunnen worden. Een huisdier kan helpen om hen een gevoel van zorgen en verzorgen te geven, dat ze rustiger maakt, waardoor ze fijner leven en beter slapen. Dit zorgt ervoor dat de dementieklachten verminderen.

Een interactief robothuisdier kan hierbij helpen. Dit dier moet in de ogen van de opdrachtgever in alles zo veel mogelijk kat zijn, is het idee, tot zover dat de techniek toelaat.

Dit hulpmiddel is hiermee gericht zijn op het bewerkstelligen van gedragsverandering:

• 's nachts slapen en overdag wakker blijven,
• gedrag en gevoel positief beïnvloeden.

Ethische verantwoording

Beginselethiek: "De casus is interessant omdat het aansnijdt wat je als ontwerper geoorloofd bent om keuzes te maken voor een gebruiker die niet altijd zelf in staat is keuzes te maken of bewust te zijn van de omgeving."

Gevolgenethiek: "De casus biedt veel mogelijkheden om bewust te zijn van het (on-)gelukkiger maken de gebruiker en mensen in hun omgeving."

Deudgethiek: "Uit de beginsel- en gevolgenethiek blijkt al wel: het is niet eenduidig wat verstandig en eerlijk is. Waar ligt de grens voor mij? Kan ik hier een oplossing in vinden die de gebruiker en hun omgeving op een eerlijke manier behandelt?"

Morele Verbeelding

Ik zie dat ik niet altijd stilsta bij ontwerpen voor minder vaak voorkomende scenarios. Ik kijk hiervoor nog teveel door mijn eigen ogen en beleving naar de wereld. Door de toekomstscenario- en negatieve review van een speciale gebruiker-methoden te gebruiken, ontwerp ik eerlijker en inclusiever.

Toekomstscenario

Met een toekomstscenario stel ik mezelf voor wat er kan gebeuren, en vooral met wat er mis kan gaan. Het geeft me inzicht in mogelijke gevolgen en welke belanghebbenden met het product in aanraking komen.

Met deze methode kwam ik tot mogelijke gevolgen waar ik op kan letten. Deze heb ik onderstreept. Ook kwam ik hier al tot stakeholders, welke invloed kunnen hebben op het gewenste ontwerp. Deze heb ik dikgedrukt. Op deze manier kan ik een ontwerp niet alleen op de gebruiker aan laten sluiten.

"Truus woont in een seniorenflat, op de woongroep voor dementerenden die door hun aandoening niet meer thuis kunnen blijven. Truus is vorige week 87 jaar oud geworden. Voor haar verjaardag kreeg ze een Interactief robothuisdier van haar familie, de PetCat. "Ik hoorde van haar verzorgers dat dit het ideale cadeau is om dementerenden weer een stukje geluk en genegenheid te geven", aldus haar dochter, Ans.

Truus was direct gehecht geraakt aan het beestje: ze was vroeger nogal een kattenmens, maar kan door haar aandoening en het wonen op een woongroep geen echte huisdieren meer houden.

Truus is dol op haar PetCat, die ze steevast Poekie noemt. Poekie was de kat die ze vroeger had. Ze neemt het beestje overal mee naartoe. Ze is erg trots en blij dat het beestje zichtbaar en hoorbaar graag bij haar blijft. Poekie mauwt om aandacht en blijft netjes op schoot, waar Truus ook naartoe gaat in naar scootmobiel. Truus is merkbaar rustiger en gelukkiger als ze ziet dat Poekie op schoot ligt. De familie en verzorgers zien dat graag. De behandelend arts van Truus, dr. Leenders, merkt zelfs dat haar dementie minder snel vordert dan vóór de komst van Poekie, wat haar familie en verpleegkundigen goed stemt. Truus haar kleindochter Nola (6) vindt Poekie cute en wil nu vaker naar oma toe.

Een nadeel is echter wel dat de herinneringen aan Poekie Truus doen denken aan haar overleden echtgenoot, Herman. Dagelijks gaf ze samen met Herman de eendjes brood, en Poekie was altijd bij hen. Door deze sporadische herinneringen is Truus op willekeurige momenten merkbaar onrustig, verdrietig en soms agressief als ze merkt dat Herman niet komt. Ze heeft hierdoor al eens een verzorger, Brendy, een mep verkocht en Poekie is al een oor verloren doordat Truus hem op de grond gooide. Brendy is terughoudender geworden rondom Truus. De familie kan op deze momenten niet tot haar doordringen, het zien van een toegetakelde Poekie en de verhalen van Brendy kleuren wekelijkse bezoeken negatief."

Negatieve review van speciale gebruiker

Het toekomstscenario is een scenario dat dichter bij mij ligt. Om een scenario te zoeken dat niet automatisch bij me naar boven komt, zocht ik op de een 'speciale gebruiker'. Deze website biedt voorbeelden van gebruikers met afwijkende gedragingen of beperkingen. Door te kijken door hun ogen, leer je andere problemen van je casus inzien.

Hiermee vond ik dat, hoewel een product op papier kan aansluiten bij een groep gebruikers, bijkomende problemen zoals tremoren of artritis kunnen zorgen dat het product niet kan worden gebruikt zoals je als ontwerper voor ogen houdt. Hieruit is op te maken dat ik als ontwerper rekening moet houden met minder behendige gebruikers. Aangezien artritis en dementie beiden vaak voorkomen bij ouderen, is het goed om rekening te houden met deze aandoeningen.

Stakeholders

Vanuit de verbeeldingsmethoden kwam ik tot belangrijke stakeholders. Door deze stakeholders overzichtelijk in kaart te brengen in een Stakeholdermap kan ik bepalen welke belanghebbenden ingrijpende eisen of invloed hebben op het product.

Provotype

Om informatie op te halen uit de verscheidene belanghebbenden rondom de casus, maak ik een eerste prototype. Dit prototype moet schuren, zodat ik met hen het gesprek kan aangaan over hun belangen en wat zij hieruit halen; het moet dus provoceren. Dit doe ik aan de hand van een Provocative Prototype, ingekort tot Provotype.

Ik kies ervoor om dit te doen via twee storyboards. Hierin kan ik de Happy Flow en Unhappy Flow tonen. Daarbij kunnen de stakeholders aan wie ik dit prototype toon hun gedachten laten horen. Wat herkennen zijn? Wat niet? Wat is hun rol hierin? Wat vinden zij belangrijk in deze situaties? Wat zijn de belangen die zij voelen vanuit hun rol?

Sessie 1: Ingrid de Laat, verzorger op een woongroep voor mensen met dementie

Ingrid de Laat is verzorger op een woongroep voor dementerenden in huize Katwijk in Oss. Ik bevestigde in mijn gesprek niet wat ik verwachtte te vinden, namelijk dat het lastig was om de efficiëntie van de zorg aan te laten sluiten op de zorg van het rustig en vrolijk houden van de dementerenden. Haar belangen lagen in lijn met die van de gebruiker en diens familie.

Sessie 2: Suzanne, familielid van een oudere met dementie

Zij gaf in dit gesprek aan dat ze het schrijnend vindt om te zien dat de oudere niet zelf de keuzes kan maken. Tijdens heldere momenten merkt ze wel dat het voor deze vrouw fijn is om gewoon mens te zijn. Ze wil haar helpen waar het kan, al kan dat niet altijd.

Het grootste pijnpunt zit hier voor Suzanne in voor de oudere te zorgen dat ze als mens gezien blijft en hierin erkend wordt. Als ze met een huisdier gelukkiger zou zijn terwijl dat eigenlijk niet gaat, moet een oplossing hiervoor deze vrouw in ieder geval niet voor de gek houden.

Conclusie

Uit het onderzoeken van de waarden zie ik dat er 3 belangrijke belanghebbenden zijn, met de volgende belangen:

• oudere: erkenning, waardigheid, rust, geluk
• Familie: zorgzaamheid, verantwoordelijkheid, zekerheid, efficiëntie
• Verzorgers: zorgzaamheid, veiligheid, verantwoordelijkheid rust, efficieuml;ntie

Ethische ontwerpvragen

De oudere heeft behoefte aan rust, maar wil ook erkend worden. De familie en de verpleging willen goed zorgen voor de oudere, maar dit moet ook met een bepaalde mate van efficiëntie en gemak gaan, omdat tijd en hulp schaars zijn.

Ethische Vragen

De verschillende belangen leiden tot een ethisch dilemma: "Het interactieve huisdier zo vormgeven dat het zo echt mogelijk kat is?" of "Uiterlijk en interactie met het huisdier met een afgeleide van diereigenschappen vormgeven?". Dit leidt tot ethische vragen:

"In hoeverre kan het uiterlijk van een elektronisch huisdier afwijken van een daadwerkelijk huisdier om onderhoud efficiënt te houden voor verzorging en familie, maar een dementerende oudere niet te misleiden?"

"In hoeverre kan interactie met een elektronisch huisdier afwijken van een daadwerkelijk huisdier om onderhoud efficiënt te houden voor verzorging en familie, maar een dementerende oudere niet te misleiden?"

Persuasion

Het kantelpunt in het ethische dilemma zit er in hoeveel uiterlijkheden en gedragingen je van een dier mag overnemen voordat het product zo dicht tegen het mentale model van een huisdier aanschuurt, dat je eigenlijk niet meer stilstaat bij de vraag of het wel een dier is. Dat is het punt dat ik zoek. Om aan de randen van eerlijkheid te schaven, betekent dat je iemand de mogelijkheid ontneemt om eerlijk onderbouwde keuzes te maken; misleiding. Een stap eroverheen is niet eerlijk naar de buitenwereld, aangezien ik dan moedwillig aan het misleiden ben.

"Een opzettelijke en geslaagde poging iemand een onjuiste indruk te geven"

Ontwerpoplossingen

Uiterlijk

Verschillende onderdelen van dieren kunnen worden gemixt en gekozen om de meeste impact te maken, maar onmiskenbaar een onbestaand dier:

• Katten: puntige,herkenbare oren, lange staart die zwiept als ze geïrriteerd zijn, positief en negatief miauwen en geluiden zijn bekend,
• Honden: tong en hijgen bij positief gedrag, kwispelen bij positief gedrag, brede, hangende oren,
• Beer: kraaloogjes, brede poten die het makkelijk maken neer te zetten,
• Konijn: herkenbare lange, rechtopstaande oren, geen geluid,
• Muis/hamster: kan als eng worden beschouwd, wel klein en handzaam,
• Zeehond: grote ogen, geluid onbekend, flippers maken lopen lastig.

Interactie

Opladen

• bedraad opladen: Door het dier met draad op te laden in de mond kan kan als speen worden gezien, waardoor de gebruiker er misschien bij willen blijven. Het kan ook als navelstreng worden gezien. Een kabel kan een gevaar zijn. Alle belanghebbenden zijn erbij gebaat zijn geen kabel te gebruiken.
• Draadloos opladen: bij gebruik van een draadloze oplader kan de oudere niet bekend zijn hiermee en het dier niet op kunnen laden. Hierdoor moet de verzorger helpen, wat hen tijd kost.
• Door de draadloze lader als dierenmand vorm te geven is het duidelijk waar het dier 's nachts moet liggen. Door een juiste vorm, ligt het dier ook altijd goed zodat het goed oplaadt. Oplossing die aansluit bij mentale model van de gebruiker. Daardoor in de rustige flow van de gebruiker, en geen noodzaak voor uitleg, dus efficiënt. Het is wel zo dierlijk, dat het de gebruiker kan misleiden tot denken dat ze een echt dier te rusten leggen in het mandje.
• Een oplaadmandje is een mooie oplossing om het opladen op te laten gaan in het dier-zijn. Dat zorgt er echter ook voor dat de gebruiker uit het oog kan verliezen dat het geen echt huisdier is. Erkenning laag voor oudere, want mandje kan misleiden omdat het tracht te zijn wat het niet écht is, een slaapmandje voor een echt dier.
• Een oplaadmandje kan ook een duidelijke oplaadindicatie hebben. Hiermee is misleiding kleiner, want de indicatie toont dat het ook dient als opladen.

Voeden

• Voeden kan met een flesje of met brokjes. Brokjes kunnen een gevaar vormen voor de oudere, en moeten worden opgeruimd of het dier moet worden leeggehaald. Dan kunnen ze nog kwijt raken. Dit komt neer op de verpleegkundige om op te ruimen en familie om nieuwe te bestellen als ze kwijt zijn.
• Een flesje kan vloeistof bevatten of nepinhoud (opdruk, vaste stof die voordoet als vloeistof). Vloeistof heeft dezelfde nadelen als de brokjes, extra zorg.
• Voor het schoonmaken kan worden gekozen om de vacht verwisselbaar en wasbaar te maken. Dit is een extra taak voor de verzorging, dus kan beter vuilafstotend zijn.
• Voor het opbergen kan ook gebruik worden gemaakt van het mandje.

Anders

• Om het dier mee te nemen kan een handvat als zielig worden beschouwd. Het moet wel makkelijk te dragen en te plaatsen zijn op bijvoorbeeld een tafel of rollator. Hieruit blijkt niet dat het dier nep is, dus moet dan door uiterlijk gecommuniceerd worden.
• Het dier moet herkennen dat het geaaid wordt. Dierlijke interactie kan eruit bestaan dat het dier zacht en warm is, en terugkoppeling geeft in de vorm van spinnen of kwispelen. Daarvoor moet uiterlijk tonen dat het geen echt dier is.

Conclusie

Door hier alternatieve ontwerpen voor te maken, heb ik deze kennis gestalte gegeven. Zo vond ik dat het mixen van eigenschappen van dieren zorgt dat het niet te herkennen is als een bestaand dier, waardoor de kans op misleiden verkleind wordt. Door de mogelijkheden van interactie zoals voeden en opladen duidelijk niet-dierlijk te maken, zijn deze momenten ook niet te verwarren met een echt dier, maar bieden ze wel de voordelen van zorgen en verzorgen. Al zal dit wel nog getest moeten worden met gebruikers. Hieruit kan blijken dat hier ook ethische, onvoorziene gevolgen aan zitten.

Deze bevindingen voldoen aan mijn volgende invullingen van ethisch ontwerpen naar mijn waarden:

Gedurende dit onderzoek heb ik met ethische ontwerpvragen uitgedaagd en onderbouwd middels verschillende ethische stromingen:

Beginselethiek: "Het uiterlijk en de interactie is eerlijk en misleidt niet."

Gevolgenethiek: "De gebruiker haalt gelukzalige zorg- en verzorgmomenten uit het huidige ontwerp, zonder dat dit de verzorgers en familie extra taken geeft."

Deudgethiek: "De ontwerpen respecteren de gebruiker en het autonoom handelen zonder misleiding. Het is een mooie balans tussen eerlijkheid en de ruimte voor de gebruiker om bewust voor geluk met een nephuisdier te kiezen. Uiterlijk en interactie houden rekening met zorgzaam zijn van verpleging en familie doordat zij de gebruiker in hun geluk kunnen ondersteunen. Het vergt geen extra onderhoud van hen."